İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Azerbaycan ile ortak baraj ve yol açılışı sonrasında helikopter kazasında ölmesinin ardından 28 Haziran’da seçim çağrısı yapıldı. Dünya kimin İran’ın başına geçeceğini merak ediyor.
İran’da cumhurbaşkanlığı seçiminde sisteme göre mutlaka 12 kişilik Muhafız Konseyi’nin onayının alınması gerekmekte. 79 başvurunun yapıldığı konsey, altı adayı seçime girmek için uygun buldu. Halkın seçimini yapması için seçim gününden önce her biri üç buçuk saat kadar sürecek beş TV tartışması planlanıyor.
Rejimin, en büyük endişesi halkın seçimlere ilgi göstermemesi ve oyların alt düzeyde kalarak devlet sisteminin meşruiyetinin zedelenmesi. Bir reformcu adayın seçime dahil edilmesiyle katılımın %50’nin üzerine çıkacağını umduğu belirtilmekte. Bu aynı zamanda, salt çoğunluk sağlanamaması halinde gerekli olan ikinci tur şansını da artırıyor. Dolayısıyla reformcu adayın seçilmesi zor ama imkansız değil.
Reformcu Türk aday: Prof. Dr. Mesud Pezeşkyan
Mesud Pezeşkyan şimdiden reformcu dışişleri bakanı Cevad Zarif’in ve reformcu hareketin çoğunun desteğini kazandı. Eşi trafik kazasında öldükten sonra üç çocuğunu tek başına büyütmüş 69 yaşında Tebriz Güney Azerbaycan’dan Türk asıllı bir doktor. 2001’den 2005’e kadar önceki cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin sağlık bakanı olarak kırsal sağlık hizmetlerini iyileştirmeye çalışmış. Bundan önce Tebriz Tıp Bilimleri Üniversitesi rektörlüğü ve 20 yıl milletvekilliği yapmış. En iyi şansı, izin verilen diğer beş aday arasındaki ideolojik bölünmelerin devam etmesi ve sonuçta oyların bölünmesiyle gelebilir.
Adayın destekçileri, onun Eylül 2022’deki Mahsa Amini protestoları sırasında hükümeti eleştirdiğini söylüyor. Türk İran dostluk heyeti üyesi olan Pezeşkyan, Türkçe’nin İran okullarında ders olarak okutulmasını istiyor.
Parlamentoda deneyimli olmasına rağmen, testi TV tartışmalarında gelecek ve aralarında tanınmış radikallerin de bulunduğu, genel olarak benzer muhafazakar görüşleri paylaşan diğer beş siyasetçiyle karşı karşıya gelecek.
Rejim yanlısı Horasan Kürdü: Muhammed Bağir Galibaf
En yüksek ihtimal verilen Galibaf şu an parlamento başkanı olan eski bir İslam Devrim Muhafızları Kolordusu komutanı. Tahran’da son parlamento seçimlerinde oylarının yarıya düştüğü büyük bir destek kaybına uğramasına rağmen dini lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından tercih edilme ihtimalinin daha yüksek olduğu görülüyor. Galibaf Horasan’da doğdu, baba tarafından Orta Asya Kürtlerinden geliyor. Bu nedenle Horasan Kürtlerinde yaygın şekilde anadili hem Kurmanci Kürtçesi hem de Horasan Türkçesi. Meclis başkanı Farsça, Türkçe, Kürtçe ve Arapça anadili gibi konuşabiliyor.
Galibaf’ın zengin bir geçmişi var. Savaşta yakın dostu Kasım Süleymani ile beraber elit tümenlerin komutanlığını yaptı. Ardından polis teşkilatının başına geçti. Bunu başarısız bir cumhurbaşkanlığı seçimi ve Ahmedinejad’ın yerine Tahran belediye başkanlığına seçilmesi izledi. Galibaf aynı zamanda Airbus uçağı pilotu sertifikasına sahip.
Emekli general Galibaf’a yönelik iddialar da dahil olmak üzere yolsuzluğu ifşa eden iki muhabir geçtiğimiz Pazar günü hapse atıldı. Yaşar Sultani 14 ay, Saba Azerpeyk ise 2 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Zamanlama, tam seçim kampanyasının başlamasıyla birlikte İran gazetelerine seçimlerin nasıl haberleştirilmesi gerektiği konusunda bir hatırlatma olarak yorumlandı. Rejim tarafından yayınlanan yönerge, seçim boykotlarının savunulmasını yasaklıyor ve adayların yabancı düşman medyayla temas kurmasına izin vermiyor.
Sertlik yanlısı halkçı Said Celili
Celili, 2015 nükleer anlaşmasına karşı çıkan, katı popülist eski bir müzakereci. Güçlü görüşleriyle tanınıyor ve halk arasında popüler ancak hükümette üst düzey yönetim deneyimi yok. Öte yandan kradan çok kralcı ve inatçı biri olarak yönetimin tam desteğine sahip değil. Sertlik yanlılarınnı gözdesi. Bu özelliğiyle biraz eski cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejat’a benziyor.
Uygun olanlar ve olmayanlar
İzin verilen diğer üç aday ise Tahran’ın muhafazakar belediye başkanı Alirıza Zakani, Reisi’nin eski müttefiki Mustafa Pürmuhammedi ve hükümet bakanı Emir-Hüseyin Gazizade Haşimi.
Pürmuhammedi daha önce adalet bakanlığı gibi görevler aldı
74 aday arasından seçime girmelerine izin verilmeyenler arasında eski cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, eski cumhurbaşkanı yardımcısı İshak Cihangiri, önde gelen reformculardan Abbas Ahundi konseyin kararına itiraz etme hakkını açıkça talep ettiler.
İki dönem cumhurbaşkanlığı yapan Mahmud Ahmaedinejad halk tarafından hala sevilen bir siyasetçi
Eski meclis başkanı ılımlı muhafazakar Ali Laricani ve Reisi’nin kabinesinde kültür bakanı olan Muhammed Mehdi İsmaili de engellendi.
