Kolestrol ilaçlarının mucidiydi

12 Haziran 2024 Uyananinsan.com

1973 yılında kolesterol düşürücü bileşiği bularak çok yaygın olarak kullanılan kolestrol ilaçlarının babası Japon biyokimyacı Akira Endo hayatını kaybetti. Endo, kalp krizi ve felçleri önleyen ilaçlar olan statinleri keşfeden bilim adamıydı.

90 yaşında ölen bilim adamı, Alexander Fleming’in 1928’de penisilin keşfinden esinlenerek 1973 yılında Tokyo’daki bir laboratuvarda ilk kolesterol düşürücü bileşik bulmak üzere küf veya mantarlar üzerinde çalışmaya yöneltti. Mantarlar, ne bitki ne de hayvan olmayan ancak hem bitkiler hem de hayvanların yaşamlarında yaşamsal (bazen de ölümcül) öneme sahip organizmalar.

Statinler kandaki “kötü” kolesterol konsantrasyonunu azaltarak etki gösteriyor. Milyonlarca insanın yaşamının uzatılmasına yardımcı oluyorlar. Doktorlar günümüzde kalp krizi geçirmiş kişilere ve kalp hastalığı veya felç riski yüksek olan kişilere rutin olarak statin reçete ediyor.

6000 farklı deneyden sonra

1980’lere kadar “kötü” kolesterolü düşürmenin tek yolu, tatsız besinleri kötü yan etkilere neden olan ilaçlarla birleştirmekti. Kolesterolü düşüren bir mantar karışımı bulmak için binlerce mantarı incelemek ve mantar çorbaları hazırlamak Endo’nun uzun yıllarını aldı ve 1973 yılında keşfini yaptı.

6.000 farklı karışımı test ettikten sonra Endo ve laboratuvar asistanları, eski limonlarda yetişen küfe benzer şekilde Kyoto’lu bir tüccarın pirincinden izole edilen mavi-yeşil bir küf olan “Penicillium citrinum” tarafından üretilen bir maddeyi test etti. 1987 yılında ilk statin olan lovastatin ABD’de klinik kullanım için onaylandı.

Japonya’nın bilimsel başarısı

1933’te Japonya’nın kırsal kesiminde doğan Endo pek çok prestijli uluslararası ödül almış olsa da hiçbir zaman Nobel ödülünü alamadı. Buna rağmen ada ülkesi Japonya, bilimsel çalışmaların bir göstergesi olan Nobel ödüllerinde en başarılı ülkelerden biri.

Fizikte 12, kimyada 8, fizyoloji ve tıp alanında 5 olmak üzere toplam 25 Nobel ödülü Japonlar tarafından alındı. Karşılaştırıldığında Türkiye’de tek bir bilimsel ödül var: kimya alanında bunu kazanan Mardin doğumlu çfte vatandaş Aziz Sancar.