İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin, yanında Dışişleri bakanı ve devlet erkanıyla birlikte helkopter kazasında hayatını kaybetmesi ardından ülke yasa büründü.
20 Mayıs 2024 Uyananinsan.com
İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, yanında refakat eden dışişleri bakanı Hüseyin Emirabdullahyan, Tebriz bölge valisi Malik Rahmeti, Tebriz’in bölgesel dini amiri konumundaki Cuma imamı Muhammed Âl-i Haşimi, cumhurbaşkanlığı güvenlik şefi Mehdi Mûsavi ve adları henüz açıklanmayan görevlilerle beraber Nahçıvan ile Tebriz arasındaki dağlık bölgeye helikopterle düşerek hayatını kaybetti. Bölge sarp kayalar, sık ormanlardan oluştuğu, hava koşulları kar ve çok yoğun sis içerdiğinden, helkopterin elektronik techizatı da mesaj vermediğinden kaza ardından arama kurtarma timleri çalışmalara başlamasına rağmen ancak 20 saatlik bir sürenin ardından cenazelere ulaşılabildi. Arama çalışmalarına Rusya ve Azerbaycan’ın yanısıra Türkiye de ısı sensörleriyle enkaz tesbitini yapan Baykar Bayraktar Akıncı İHA ve arama kurtarma timleriyle destek verdi.
İran’da Velayet-i Fakih makamında bulunan gerçek lider Ali Hameney, arama çalışmaları esnasında üzücü bir sonuca hazır olunmasını ve dua edilmesini istemesine rağmen ülkenin rejiminin normal akışında devam edeceğini belirtmişti. İbrahim Reisi iki yıl önce seçimleri kazanarak iktidara gelmiş siyasi bir kişilik olsa da diğer cumhurbaşkanlarının aksine dini eğitimi, Hz. Peygamber’in soyundan gelmesi, İran kurulu düzenin güvendiği bir isim olması, ideolojik yapısına rağmen her kesimle iyi iletişim kuran biri olması nedenleriyle gelecekte İran’ın dini lideri Ayetullah-i Uzma Ali Hameney’in yerine gelebilecek kişlerin arasında ele alınmaktaydı.
Kazada şüpheler
Helkopter kazasının ardından kaza neden konusunda spekülasyonlar da yayılmaya başladı. Bunların başında helikopterin eski bir model olduğu, öte yandan ambargo nedeniyle bakımının eksik olabileceği gelmekte. Bir diğer hipotez bunun daha önce çok sayıda suikast düzenlemiş Mossad ya da CIA eylemi olabileceği, her iki gizli örgütün de Azerbaycan’da kuvvetli altyapısını kullanmış olabileceği.
İran ve komşu ülkelerin liderleri daha önce şüpheli hava kazaları geçirdiler. Pakistan atom bombasından sorumlu tutulan Cumhurbaşkanı Orgeneral Ziya 1988, Türkiye’de Gladio silahlarını Kıbrıs’ta kullanmaktan sorumlu tutulan Başbakan Menderes 1959, Irak’ta darbe ardından petrolü devletleştirmekten sorumlu tutulan Cumhurbaşkanı 1966 yıllarında ölümcül hava kazalarına maruz kalmış, diğer bölge ülkelerinde de benzer hava kazaları yaşanmıştı. Türkiye’nin ekonomik sıçramasının mimarı olan Adnan Menderes, Londra’da Kıbrıs imzasını atması ardından gelen kaza enkazından bir İngiliz orman köylüsü aile tarafından kurtarılmış ancak ertesi yıl düzenlenen 27 Mayıs adıyla bilinen NATO Gladio/Özel Harp Dairesi darbesinin ardından idam edilmişti.
Dini lider adayları arasındaydı
Ayetullah Reisi, dini lider Hamey’in en kuvvetli halefleri arasında gösterilmekteydi. Bununla birlikte son dönemde hükümetin ekonomi ve güvenlik alanında bazı olumsuzluklarının sorumluluğunu üstlenmesi sonucu halkın yeterli desteğini alamayacağını vurgulayanların sayısı da azımsanmayacak ölçüdeydi. Dini liderin diğer halefler arasında Ayetullah Lericani önde geliyor. Hem siyasi ve ideolojik güvenilirlikte hem de dini ilimlerde üst düzeyde yeterliliğe sahip başka isimler de bulunuyor.
45 yıldır ülkeyi yöneten iki liderden Hamaney’in oğlu ve Humeyni’nin torunu da gerek destekçilere gerekse belirli güce sahip olmalarına rağmen rejimin koyu cumhuriyetçi yapısı ve hanedan karşıtlığı buna izin vermemekte. İranlılarca İmam olarak anılan ülkenin kurucusu Ayetullah-i Uzma Ruhullah Humeyni, rahatsızlığı döneminde oğlu Ahmed’i yerine hazırlayanları “benim soyadımı taşıyan biri başa geçemez” diyerek bunu engellemişti.
Reisi barış açılımlarının mimarıydı
İbrahim Reisi ve Dışişler Bakanı Emirabdullahyan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ile birlikte özel görüşmeler de yaptıkları iki ülkenin ortak sınırında yer alacak Kızkalesi Barajı’nın temel atma töreninden Tebriz’e geri dönüyorlardı. İsrail’e yakınlığı nedeniyle İran tarafından eleştirilen Azerbaycan hükümeti ile İran’ın en yakınlaştığı dönem Reisi tarafından başlatılmıştı.
Reisi aynı zamanda İran’ın geleneksel hasmı Suudi Arabistan ile de dostluk dönemini başlatan lider olmuştu. Çin’in arabuluculuk yaptığı yakınlaşma sonucu iki ülke arasındaki savaş bulutları dağılmış, OPEC toplantılarındaki gerilim de azalmıştı. Reisi döneminde Tahran Tel Aviv’in İran konsolosluğuna saldısısına karşı ilk kez bu ülkeye doğrudan bombardıman saldırısında bulunmuş ancak bunların çoğunun havada imha edileceğini düşünerek yalnızca iki kritik tesisin bombardımanıyla hasar vermekle yetinmiş, ancak gelecekte benzer bir saldırı olmasını da bu şekilde engellemişti.
Buna rağmen Reisi döneminde ülkedeki Türkiye’dekine benzer laik kesimle dindar kesim arasındaki çatlağın kapanmayıp daha da açıldığı, yönetime gelmesi ardından başlayan Mahsa Amini olaylarında görülmüştü. Reisi, olayların yayılmayıp, rejime karşıt kesimler üzernde baskının daha azalması yönünde girişimleri genelde ılımlı adımlar olarak karşılanmıştı.
Akıncı’nın başarısı
Enkazın bulunması için Türkiye de destek oldu ve enkazın ısı imzasını İnternet üzerinden uçuş bilgilerini dünyayla paylaşan bir Baykar Akıncı İHA saptadı. Akıncı İHA operastörleri dünyada milyonlarca kişinin uçuş hattını izlediğini görmesi ardından Türkiye üzerindeyken bir ay yıldız şekli verecek şekilde uçuş güzergahını düzenlemiş, İHA’nın ne denli iyi bir kontrol sistemi olduğunu dünyaya sergilemişti. Ancak bazı gözlemciler Akıncı’nın genç İHA operatörünün bu davranışını zamansız ve vefat edenlere saygısızlık olarak görmüştü.
