Yazarımız Kutluk Özgüven Eski Mısır dili ve yazısının bugün kimlerce konuşulduğunu ve günümüz alfabeleriyle ilgisini anlatıyor.
25 Ocak 2025 Prof. Dr. Kutluk Özgüven
“Firavunların dili ve yazısına ne oldu, bunlar ne zamandan beri yok” sorusuna verilecek cevap Eski Mısır dilinin de Eski Mısır yazısının da ölü olmadığı, hala farklı sürümleriyle kullanıldıklarıdır.
Mısır diliyle çağdaş eski Orta Doğu’daki ortak diplomasi dilleri olan Sümerce ve Akadça’nın ve onların alfabeleri olan Çivi Yazısı’nın tersine hem Mısır dili hem de onun Hiyeratik ve Demotik varyantları, değiştirilmiş sürümleri hala kullanılmaktadır. Hatta bu satırlar bu sürümlerden biriyle yazılmıştır.
Eski Mısır dili, beş bin kökenine çok yakın bir dil olan Mısır Kıpti Ortodoks Kilisesi’nin ayin dili olarak yaşamaktadır. Kıpti Kilisesi ayinlerine katılan beş milyondan fazla ana dili Arapça olan modern Mısırlı Hristiyan vardır. Kıpti cemaatinin Mısır dışı gruplar da katılırsa 10 milyona yakın olduğu düşünülmektedir. Bunun büyük bölümü dualarını Eski Mısır dilinin bugünkü lehçesi olan Kıpti dilinde yaparlar. Dini eğitim alanlar ise Kıpti dilini konuşacak derecede iyi bilirler ve ayinleri bu dilde yönetirler.
Taşlara kazınan Eski Mısır Hiyeroglif yazısı daha sonra papirüslere mürekkeple yazmak üzere daha uygun olan Hiyeratik yazısına ve ardından el yazısına benzeyen Eski Mısır Demotik alfabesine yerini bırakmıştır. İkisinin yakın bir türevi, sadece Fenike, İbranice, Aramice veya Arapça’nın sonraki Sami yazılarının değil, aynı zamanda bugün Uzak Doğu’da kullanılan Çin hiyeroglif yazısının torunları Hanji, Kanji ve Hangul alfabeleri hariç dünya çapında kullanılan neredeyse tüm yazıların kökeni Filistin’de başlamış Antik Sami yazısıdır. Etrüsk, Yunan, Roma, Kiril, Eski Farsça, Devanagari (Hint), Tibet, Moğol, Ermeni, Gürcü veya İskandinav Run alfabesi (ama Türk Run alfabesi, yani Orhun harfleri olmayabilir) kökünü Mısır Hiyerogliflerinden alır.
Örneğin Türkçe’de kullandığımız Latin harflerinin 5 bin yıllık geçmişine bakarsak şu sıradaki değişimi görürüz: Eski Mısır Hiyeroglifi -> Eski Mısır Hiyeratik Alfabesi -> Eski Mısır Demotik Alfabesi -> Eski Sami Alfabesi-> Kenan Alfabesi -> Fenike Alfabesi -> Etrüsk Alfabesi -> Latin Alfabesi -> Türkçe Latin Harfleri
Buna karşılık, ne yazık ki, bilinen ilk yazı olan Sümer Çivi Yazısı’nın soyundan gelen hiçbir alfabe bugün mevcut değildir. Sümer veya Akad ya da diğer adıyla Asur veya Babil dillerinin soyundan gelen hiçbir dil de yoktur. Yaşam biçimi ve hukuk anlamına gelen ve Arapça, İbranice ve Süryanice’de ve tüm Müslüman dünyasında kullanılan Sümerce din kelimesi gibi terimlerin dışında konuşma Sümercesi Hz. İbrahim döneminde, 37 yüzyıl önce sona erdi, ayinler ve ilimde kullanılan son yazılı Sümerce örnekleri ise 18 yüzyıl öncesinden kalmadır.
Kısaca sadece on binlerce Mısırlı Kıpti Hristiyan din adamı ve bilgini akıcı bir şekilde Eski Mısır dilini konuşabilmesine, sadece milyonlarca insan bu dilde dua etmesine rağmen, yaklaşık yedi milyar insan mürekkep ve papirüs yani kağıt teknolojisinde “öncünün avantajına” sahip Eski Mısır yazısının çok değişmiş türevleriyle yazılarını yazmaktadır, ondan daha eski olan Çivi Yazısı ile değil.
Nil’in rakibi Fırat’a karşı kültür zaferi.
18. hanedan döneminde putperestliği ve tapınaklarda ayin yapılmasını yasaklayan muvahid firavun Akhenaten’in tektanrı inancını yansıtan, eşi Nefertiti, kızı ve oğluTutankhaten (sonradan eski dine dönüp Tutankhamun adını aldı) ile resmedildiği kısa süre yaşamış yeni dini tanıtan bir resim ve hiyerogliflerle anlatım.
Eski Mısır Hiyerogriflerinden nasıl bugünkü yazıların atası olan Hiyeratik ve Demotik kağıt yazısına geçildiğini gösteren bir tablo.
NOT: Bu yazı, yazarın izniyle https://www.quora.com/Why-is-the-Egyptian-language-dead/answer/Kutluk-Ozguven makalesinden Türkçe’ye çevrilmiştir.
