Yazarımız Prof. Dr. Kutluk Özgüven yapay zeka konusunda hükümetlerin ilk ne zaman büyük bütçeler ayırmaya başladığını ve Chomsky’nin dilbilimdeki hakimiyetini anlatıyor.
31 Ocak 2025 Kutluk Özgüven
Tüm dillerin birbirine bağlı olduğu nasıl kanıtlanabilir? ABD’nin önde gelen üniversitelerinden MIT’in tanınmış profesörü Noam Chomsky ve ekibi 1950’lerin sonlarından itibaren tüm dillerin esasen beynimizde sabit olarak bulunan hazır yapı taşlarına dayandığını ispatlamaya çalıştılar. Evrensel Gramer adını verdikleri bu çalışma, 50 yıldan fazla hem dilbilimi hem de yapay zeka çalışmalarında belirleyici oldu. Onlara göre tüm diller aynı evrensel dil bilgisi özelliklerine sahipti, koşullara bağlı olarak bu özellikler aktif hale gelebiliyordu, bunlar arasında denkliğe dayalı Dönüşümsel Gramer kurallarıyla insanların kullandıkları diller birbirine tercüme edilebilirdi.
Bu sadece bilisel, teorik bir nokta değildi. Aynı zamanda Soğuk Savaş dönemindeki kural-tabanlı Yapay Zeka çalışmalarının desteklenmesi için pratik bir gereklilikti. CIA veya diğer istihbarat kullanımları için Amerika, Rusça ve diğer Varşova Paktı dillerindeki gazete, makale, bilimsel yayın, kitap gibi açık istihbarat metinlerini İngilizce diline otomatik çeviri yapmak istiyordu. Makine Çevirisi adı verilen bu yaklaşımda da Chomsky yaklaşımı esas alındı.
ABD hükümeti ve derin devletinin Sputnik sonrası panik döneminde, Chomsky ve Evrensel Gramer araştırmacıları külli mikyarda hükümet fonu aldılar. 1960’lardan itibaren John McCarthy’nin geliştirdiği LISP programlama diliyle Yapay Zeka ve Makine Çevirisi üzerinde çalışmalar başladı. Dünyanın her yanında Hesaplamalı Dilbilimciler de bunu izlediler. Avrupa çoğunlukla daha da mantık ve kurala dayalı PROLOG programlama diliyle bu çalışmaları yürüttü.
Ancak Chomsky’nin Sentaktik Yapılar adlı manifesto niteliğindeki uzun makalesinden sonra 1958-2008 yılları arasındaki yarım asırlık dönemde bütün bu çabalar hedeflenen sonucu vermedi. Başlangıçta istatistiksel, sonra da bugün artık Yapay Zeka denince ana yöntem olan Yapay Sinir Ağlarına dayalı makine çevirisi, Evrensel Gramer düşüncesine, Dönüşümsel Gramer yöntemlerine, mantık kurallarına dayalı geleneksel yapay zeka yaklaşımına karşı kesin bir zafer kazandı.
Dolayısıyla ne bütün dillerin denk ve birbirine dönüştürülebileceği, ne beynimizde hazızr gelen gramer kuralları kanıtlanmadı. Öte yandan Rusça yazışmaların her Amerikalı tarafından okunabileceği bir yazılım da çıkmadı. Zaten Soğuk Savaş da sona erdi. Chomskyvari Dilbilim Rusça’dan İngilizce’ye CIA’in kullanabileceği bir Makine Çevirisi ürünü sunmuş olsaydı, bu zihnimizdeki ortak yerleşik evrensel dilbilgisinin kanıtı olurdu. Ancak olmadı.
Çoğu insanın siyasi aktivist, bir İsrail karşıtı Yahudi, uluslararası insani amaçlar üzerine bir düşünür olarak bildiği Noam Chomsky, 50 yıl boyunca Dilbilim sahasındaki yegane belirleyici isim oldu. Diğer yandan da ABD savunma ve istihbarat düzeninin Yapay Zeka’ya yönelik ilk dev ölçekli fon tahsisatını, en nihayetinde bugünkü dil modelleri, ChatGPT, Makine Öğrenmesine yol açacak şekilde nitelikli araştırmacıların Hesaplamalı Dilbilim ve Yapay Zeka sahasına yönelmesini sağladı.
Bu yazı, yazarın Quora platformundaki yazısından Türkçe’ye çevrilerek uyarlanmıştır.
1960lı yıllarda Noam Chomsky
MIT tarafından yayınlanan Chomsky’nin profesör olarak atanması ve dilbilim çalışmalarının destekleneceği haberi.
