Türk tarihinin merkezlerinden Hazar Denizi Volga nehri boyunca Rusların su israfı sonucu gün geçtikçe kuruyor
Türk tarihinin OrtaAsya’daki iki büyük denizinden biri olan Hazar Denizi tıpkı Sovyet dönemi kuruyan Aral Gölü gibi yok olmak üzere.
Kazakistan’ın Hazar Denizi’ndeki Akdağ kenti vatandaşları, göldeki kurumaya dikkat çekerken, tek su kaynaklarının giderek uzaklaşığını vurguluyorlar. Sadece on yılda sahilin 200 metre uzaklaştığını anlatıyorlar.
Azerbaycan, İran, Kazakistan, Rusya ve Türkmenistan’ın paylaştığı, dünyanın en büyük kapalı su kütlesi olan Hazar Denizi’nin küçülüyor. Hazar’ın Kazakistan’a ait bölümü en sığ kesimler arasında yer aldığından yetkililer sorunla daha iç içe. Bu yaz Akdağ yetkilileri, kıyı şeridinde olağanüstü hal ilan etti.
Kazakistan Çevre Bakanı Zülfiye Süleymanova, 8 Haziran tarihli duyurunun yapıldığı gün sorunun boyutunu kabul ederek, “dışsal bir faktör olarak iklim değişikliğini” ve Rus menşeli Volga ve Volga gibi göle akan nehirlerin akışlarının “düzenlemesini” ana sebep olarak öne sürdü.
Uzmanlar Kazakistan’ın suyu daha verimli kullanması gerektiğini kabul ederken, Volga nehri üzerinde Rusya boyunca çok sayıda baraj ve endüstriyel tesis inşasınım Kazakistan için ana sorun olduğunu söylüyorlar. Ruslar su akışını kesiyorlar, nehirlerden az su geliyor, Hazar yok oluyor.
Uzmanlar, Hazar’ın en son küçülme aşamasının 2005 civarında başladığını, son birkaç yılda durgunluk oranının arttığını, gözle görülür şekilde kritik bir düşük seviyeye ulaştığını belirtiyor. Bilim dergisi Nature’a göre, Hazar Denizi’nin seviyelerinin 2100’den önce “orta ila yüksek emisyon senaryolarında” 10-20 metre düşeceği tahmin ediliyor.
Akdağ’daki nükleer tesus su arındırma kanallarının işe yaramaz hale gelmesi de yetkililerin Hazar alarmı varmrlerindeki nedenlerden. Bilim adamlarının, kuruyan bir Hazar Denizi’nin beş kıyı devleti ve daha geniş bölge üzerinde ekolojik ve sosyoekonomik büyük etkileri olacağını vurguluyor.
Nehirlerin akışı endüstriyel nedenlerle bizulunca onların beslefiği göller kuruyor. Türk tarihinin en önemli noktalarından Maveraünnehir’in bedlediği Aral Gölü bunun en bariz tarihsel örneği ve kanıtı. Aral bir zamanlar dünyanın en büyük iç su kütlelerinden biriyken Rusların pamuk ihtiyacı için Sovyetler Birliği döneminde kurudu. Gölün kurumuş kısımlarından gelen toz fırtınaları sınırları aşarak Türkmenistan gibi ülkelerdeki tarım arazilerini tuzla doldurdu.
Hazar kuruması kıyı devletinden kıyı devletine farklılık göstereceğinden toplu eylem zorlaşacak. Urallar ve diğer Rus nehirlerinin önemli ikincil roller oynadığı, Volga Nehri’nin tek başına Hazar’ın akışının yaklaşık yüzde 80’ini oluşturduğu Moskova için durum önemsiz. Kazak uzmanlar, Rusya’nın şu anda yukarı nehir kullanımını yoğunlaştırarak, aynı zamanda Kazakistan’ın ekonomik açıdan hayati öneme sahip Kaşagan petrol sahasına da ev sahipliği yapan kuzeydoğu Hazar’ın yok oluşunu hızlandırdığına inanıyor. Eski Su Bakanı Neriman Kıpçakbayev, Rusya ile mevcut su paylaşım anlaşmalarını imzalayan ve denetleyen devlet yetkililerinin Hazar konusunda görevlerini yapmadıklarına inanıyor. Kıpçakbayev, anlaşmanın ihlal edildiğini, Rusya’dan gelmesi taahüd edilen yedi milyar metreküp suyun hala her yıl Hazar’a girmesi halinde suların Kazakistan’da bugün olduğu kadar sığ olmayacağını savunmakta.
Ruslar ucuz giysi giysin diye Aral kurutulunca Orta Asya ağır darbe gördü. Hazar kurursa sadece Orta Asya değil İran, Azerbaycan, Türkiye ve bütün İslam dünyası zarar görür.
