Sadık Uslu ülkemizde maruz kaldığımız demokrasi eleştirileri konusunda pratik bir öneri sunuyor
23 Şubat 2025 Sadık Uslu
Demokrasi, bireysel iradenin toplumu şekillendirdiği bir sistem olarak tanımlanır. Ancak, demokrasinin uygulanma şekline baktığımızda, bireysel irade ile toplumsal kimlik arasındaki çelişkiler dikkatimizi çekiyor.
Seçimler, bireylerin özgür iradesini ifade ettiği zamanlar olarak kabul edilir. Toplumsal sorunların artarak devam etmesi, bu iradenin özgürlüğünün ve toplumsal çıkarlarla ne ölçüde uyumlu olduğunun analizini zaruret haline getiriyor. İnsan doğası sürekli manipülasyona açıktır. Bu durum, seçmenlerin karar alma süreçlerini derinden etkiliyor. Medya, seçim propagandaları, sosyal baskılar ve kısa vadeli çıkarlar seçmenin bireysel iradesini şekillendiriyor.
Seçim anındaki birkaç dakikalık süre, manipülatif etkilerden bağımsız gibi görünse de; kullanılan oylar, uzun bir etkileşim zincirinin son halkası oluyor. Bu nedenle, bireysel iradenin sandık başındaki kısa anla sınırlı kalması toplumsal kimliğin gerekliliklerini yeterince karşılayamıyor. Böylece, demokrasinin temel ilkesi olan bireyin özgün ve özgür iradesi tartışmalı bir hal alıyor.
Bireysel iradenin sınırlı doğası, seçimlerdeki karar alma süreçlerinin temel açmazıdır. İnsanlar oy verirken genellikle 5-10 temel sebebe dayanarak oy kullanabiliyor. Bunlar, ekonomik durum, liderlere duydukları sempati, ailevi etkiler veya geçici çıkarlar, olabiliyor. Ancak, toplumsal meseleler çok daha karmaşık dinamiklere sahip. Çevresel sürdürülebilirlik, aile politikaları, eğitimde fırsat eşitliği, gelecek nesillerin hakları, kültürel değerlerin korunması ve devamlılığı bunlardan bazılarıdır. Bu dinamikler binlerce faktörün birleşimiyle şekillenmiştir. Dolayısıyla; bireyin sandık başında bu yelpazeyi birkaç dakikada değerlendirmesi mümkün olamıyor. Bugüne değin, bu kısa süredeki kararlar manipülatif etkilerin yansıması olarak devam etmiştir.
Örneğin; politikacının maddi teşvik vaatleri seçmeni etkileyebiliyor. Bunun gibi gelenekselleşen popülist vaatler, uzun vadeli çevresel projelerin, sosyal politikaların göz ardı edilmesine yol açabiliyor. Zira; bireysel irade kısa vadeli dürtülerle yönlenebiliyor.
Toplumsal kimlik, bireylerin ait olduğu grupların özellikleriyle tanımlanır. Bu kolektif olgu, demokrasinin kapsayıcı niteliğini desteklemeyi amaçlamalıdır. Ancak, bireylerin kişisel çıkarlara odaklanması bu kapsayıcılığı tehdit ediyor. Popülist söylemler ve medya kampanyaları bireyleri anlık tepkilere yönlendirdiğinden, toplumun uzun vadeli çıkarlarını arka planda bırakıyor. Kutuplaşma artarak ortak vizyon engelleniyor. Bu durumda toplumsal uyum zedeleniyor.
Sandık başındaki o kısa irade koyma süreci, birey olma erdemini dar bir potada eritiyor. Propaganda türü etkileri o ana dek üzerinde taşıyan bireysel iradenin geçici doğası, toplumsal gerekliliklerin kalıcı yapısıyla çelişiyor. Dolayısıyla, demokrasi teorik ve pratik düzlemde sınanıyor. Siyaset bilimi, yine siyasi aktörlerce edilgen bir halde pasifize oluyor.
Bu gibi çelişkilerin aşılması adına demokrasinin uygulanma biçimi sistemik olarak yeniden tasarlanmalıdır. Zira; özgür iradenin daha geniş bir zaman diliminde ve manipülasyondan arındırılmış bir şekilde aktive edilmesi daha verimli olabilir. Esasen; seçimlerin uzun bir sürece yayılması özgür iradenin daha özgür kullanımını ve toplumsal motivasyonu mümkün hale getireceği düşüncesindeyim. Örneğin, iki ya da üç yıllık bir değerlendirme dönemi boyunca bireylerin diledikleri anda oy kullanabilmesi, kaliteli zamanı da arttıracaktır. Bu oylama biçimi, yönetimdeki ekibin görev süresinin bitimine bir yıl veya altı ay kalana kadar güncellenebilir olarak kullanılabilir. Bu sistem, bireylere bilinçli, uzun vadeli ve esnek karar alma imkanı da sunacaktır. Popülist etkiler azalacak ve ani duygusal tepkilerle yönlendirmeler de zorlaşacaktır. Manipülatif yöntemler tercih edilmeyecektir. Herhangi bir politikacının geçici yardım vaatleri zihinlerde soru işareti oluşturmayacak, seçmen vaatlerin etkisini zaman içinde gözlemleyip kararlarını revize edebilecektir.
Bu uzun vadeli seçim süreci, siyasetçilerin davranışlarını da dönüştürmeye muktedir olacaktır. Geleneksel sistemlerde politikacılar kısa vadeli vaatlere ve yoğun propagandaya odaklanıyorlardı. Ancak bu modelde sürekli değerlendirme baskısıyla karşılaşacaklarından, popülist söylemlerden uzaklaşmaları sağlanacaktır.
Hep demiyor muyuz?
“Bizim neden elli yıllık, yüz yıllık planlarımız, projelerimiz yok?” diye.
İşte buna engel olan birçok sistemik sorundan biri de demokrasimizin uygulama biçimi…
Böylece; uzun vadeli projeler ve şeffaf hizmet anlayışı öne çıkacaktır.
Politikacılar, seçim öncesi yol yapım vaatleriyle yetinmek yerine, altyapıyı sürekli geliştirmek zorunda olduklarını hissedecektir. Bu yöntem, demokrasinin denetleme ve hesap verebilirlik ilkesini de güçlendirecektir. Birey ve toplum arasındaki denge sağlam bir temele oturacaktır.
Tabi bu sistemin uygulanabilirliği pratik bazı zorluklar barındırabilir. Teknik altyapının ve oy verme sürecinin güvenliği önemlidir. Ancak, mevcut teknoloji ve sisteme dair çözüm motivasyonu bu engelleri aşabilecek yeterliliktedir.
Sonuç olarak demokrasi bireylerin iradesini sandığa yansıtan vazgeçilmez değerlerimizdendir. Ancak uygulamada bu iradenin özgürlüğü ve toplumsal faydayla uyumu sınırlı görünüyor. Sandık başındaki kısa özgür irade anı manipülasyonun gölgesindedir. Diğer yandan geçmişe matuf darbe ve muhtıralara dair etkileri de ihtiva ediyor. Ayrıca; bireysel çıkarlara da dayanabiliyor.
Uzun süreli ve kademeli bir seçim modeli ile demokrasi, bireylerden sürekli farkındalık ve vizyon talep edecektir. Seçim süreçlerini yeniden düşünmek, daha adil ve dayanıklı bir geleceğin anahtarıdır. Bu gereklilik bir öneriden ziyade zorunluluk olarak görülmelidir.
