1830’da işgal edilen Ceazyir Fransız sömürüsüne karşı üç kez ayaklandı, üçünde de birer milyon can verdi.
Ali Ulvi Altınsoy
Uyananinsan.com 1/11/2023
1529’da Cezayirliler, İstanbul’a gelerek Devlet-i Ali himayesine girmek ve Osmanlı’nın desteği karşılığında İslam milletleri arasında kaybolmaya yüz tutuş denizcilik geleneklerini paylaşmak üzere üçyüz yıl sürecek Osmanlı Cezayiri dönemini başlattılar.
Osmanlı’nın Sultan II. Mahmud döneminde Vaka-i Hayriye olarak anılan kendi elit askeri birliklerini ortadan kaldırdığı 1826 Yeniçeri kıyımının ardından askeri açıdan zayıflamasının fırsat bilen Fransızlar 1830’da Cezayir’i işgal ettiler.
Fransa Cezayirlilerin tepkisi ve kendi işgallerine karşı direnmeleri sonucunda büyük bir katliama başladı. Yüzbinlerce insanın can verdiği bu katliamda öldürdükleri insanların kafataslarını bile Fransa’ya götürdüler ve hala bu binlerce kafatasının geri alınması için mevcut Cezayir hükümeti bir mücadele vermekte.
Bir milyona yakın Müslümanı katleden Fransa onların yerleşimlerine konmak üzere Fransa’dan misyoner, shükümlü, katil, maceracı, 1 milyon Fransızı 19. yüzyıl boyunca yolladılar. Diğer yandan Cezayirli Müslümanları Hristiyanlaştırmak için misyoner okulları, yetimhaneler kurdular.
1850lerde ve 1860larda Cezayirliler yeniden Fransızlara karşı mücadele verdiler. Fransa bunları da uzun süren kanlı karşı saldırılarla bastırdı. Bu süreçte de yine yüzbinlerce Cezayirli katledildi. Fransız sömürge yerleşimleri arttı. Fransa artık Cezayir’e Fransa’nın bir parçası olarak bakmaya başladı.
II. Dünya Savaşı ardından sömürgeler ardı ardına bağımsızlık kazanmasına rağmen Fransa Ceayir’i kendi toprağı olarak gördüğünden bağımsızlık verme niyeti olmadığını ortaya koydu. Bunu üzerine bundan 69 yıl önce 1 Kasım 1954 Ceazyir kurtuluş cephesi FLN bağımsızlık mücadelesini başlattı.
1956’da Fransızların İngilizler ve yeni kurulan İsrail ile birlikte giriştikleri Mısır’daki Süveyş kanalını ele geçirme girişimi askeri olarak başarılı olsa da Amerika’dan bağımsız düzenledikler için Eisenhoover hükümetinin öfkesine neden oldu. ABD Fransa ve İngiltere’ye çok sert cevap vererek, hemen çekilmeleri, bundan sonra Batı dünyasıın tek patronunun kendisi olduğunu ortaya koydu. Fransa’nın FLN’yi destekleyen Nasır karşısında geri adım atması, FLN’nin daha da cesaretlenmesine neden oldu.
1956 FLN eylemlerini artırdı. Bunlara karşı sert ve acımasız Fransız hamleleri kan dökücüydü. Fransa yüzbinlerce insanı aç suzu bırakıyor, çoluk çocuk demeden öldürüyor, bir terör veya gerilla saldırısına sivil halkı katlederek cevap veriyordu. Bu dünyada ve özellikle Sovyetlerle rekabet halindeki Amerika’da rahasızlık vermeye başladı. O zaman ABD Kongresi Fransa’ya destek vermeyeceklerini, Birleşmiş Millerler’de Fransa aleyhinde kararlarda çekimser oy kullnacaklarını bildirdi.
Fransız hükümeti Cezayir konusunda başarısız olunca Mayıs 1958’de Fransız kurulu düzeni, dünya savaşı kahramanı General De Gaulle’ü geri getirdi. De Gaulle anayasanın değiştirilmesini, olağanüstü yetkiler verilmesini talep etti ve bu talepleri yerine getirildi. Büyük ve amansız bir savaş başlatıldı. De Gaulle bunda en fazla kanlı taktikleriyle meşhur Lejyoneleri ve Paraşüt Komandolarını kullandı. Ancak Cezayir bir milyon kaybına rağmen direnişini sürdürdü.
Ocak 1960 De Gaulle FLN ile görüşmelere başladı. Amaç Müslüman kimlikli FLN üyelerini ve direnişin İslami liderlerini kenara itip Fransa’ya yakın laik ve sosyalist eğilimli Cezayirli liderlerle uzlaşmak, Fransa çizgisinde bir yeni devlet oluşturmaktı. Bu görüşmeleri öğrenen dört sağcı general bir darbe düzenlediler. 1961’te Fransa’daki bu darbe girişimi başarısız oldu. İki general yakalandı, iki general kaçarak Gizli Ordu Teşkilatı’nı kurdu. Fransa’da terör ve suikast taktiklerine başvurdular. Bu suikastlerden De Gaulle de kılpayı kurtuldu.
Mart 1962 De Gaulle ve FLN’nin laik ağırlıklı liderliği Evian Barış anlaşmasını imzaladı. 1 Temmuz 1962’deki Cezayir refeandumunda nerdeyse bütün katılımcılar evet oyu verdiler ve Ceazyir bağımsız ülke oldu.
