Bosna Hersek’te düzenlenen genel seçimlerde İzetbegoviç ve partisi SDA ilk kez yenilgiye uğradı. Yazarımız Faik Emre Özdemir seçim sonuçlarını yorumluyor.
Faik Emre Özdemir
Bosna-Hersek’teki sandıklar Pazar günü, yerleşik milliyetçiler ile ekonomi odaklı muhalefet arasında bir rekabete sahne oldu. Ülkede geleneksel olarak hakim olan ve Alija İzetbegoviç’in kurup oğlu Bakir İzetbegoviç’in başkanı olarak kaldığı Demokratik Eylem Partisi SDA, ilk kez cumhurbaşkanlığı konseyine üyesini seçtiremedi. Bunun nedeni olarak SDA seçmenlerinin partisinin iktisadi performansından mutsuz olarak seçimlere gitmemesi ve oylamada cumhurbaşkanlığı konseyi Hırvat adayının kim olacağının ana odak olması.
Seçim kurulu, oy kullanmaya uygun yaklaşık 3,3 milyon kişinin sadece %50’sinin oy kullandığını bildirdi. Oy kullanmayanlar ağırlıkla Müslüman Boşnaklardan ve SDA seçmenlerinden olduğu ağırlıklı görüş. Ülke genelindeki 5.903 sandık merkezinin küçük bir bölümünde usulsüzlükler ve şüpheli oy sahtekarlığı suçlamalarına rağmen, yetkililer oylamanın tatmin edici bir şekilde ilerlediğini söyledi.
Kamu görevinde yolsuzluk ve kayırmacılıkla mücadele eden sosyal demokrat ağırlıklı reformcular, önemli bir yarış kazandı. Ancak, ülkenin yönünün önemli ölçüde değişeceğine dair çok az umut var. Bosna, Sırbistan ve Hırvatistan’ın 1992-95 savaşında soykırımcı yaklaşımı ve saldırganlığından tam ayağa kalkamadı. Ülke birbirine güvenmeyen etnik hatlar arasında bölünmüş durumda.
Bosna’nın merkezi seçim komisyonu tarafından Pazartesi günü erken saatlerde yayınlanan bilgilere göre, sosyal demokrat kökenli Denis Bećirović (Bekiroviç) ve Željko Komšić (Jelko Komşiç) üçlü cumhurbaşkanlığındaki Boşnak ve Hırvat sandalyelerini kazandılar. Ülkelerin ilk başkanı ve Sosyal Demokrat Hareket Partisi’nin kurucusu Aliya İzzetbegoviç’in oğlu Bakir İzzetbegoviç ilk kez sandıkta kaybetti. Müslüman Boşnak ulusal partisi son otuz yıldır kısa aralıklar dışında sürekli olarak iktidardaydı.
Bakir İzetbegoviç 2010 ve 2018 yılları arasında iki kez cumhurbaşkanlığı yaptı ve üçüncü kez yarışıyordu. Gece yarısından kısa bir süre önce yenilgiyi kabul etti, muhalefet partilerinin bizzat kendisine karşı kampanyalarında birleştiklerinden yakındı. Bećirović ve Komšić’in yanısıra üçlü cumhurbaşkanlığı konseyinde eski üye Milorad Dodik’in müttefiği ve Rusya’ya yakın görülen Sırp ayrılıkçısı SNSD partisinden Željka Cvijanović (Jelka Tsviyanoviç) de seçildi.
İzetbegoviç’in kaybına rağmen SDA hala birinci parti olma özelliğini koruyor.
Sert ayrılıkçı söylemleriyle bilinen Milorad Dodik, ikinci dönem aday olmak yerine Bosna’daki Republika Srpska (Sırpçık Cumhuriyeti ) tarafının cumhurbaşkanlığı görevine aday olmayı seçti. Moskova, Batı tarafından sık sık bölgedeki Sırp müttefikleri aracılığıyla Bosna’yı ve Balkanların geri kalanını istikrarsızlaştırmaya çalışmakla suçlanıyor. Bazı Batılı uzmanlar Kremlin’in dikkatleri Ukrayna’daki savaştan uzaklaştırmak için Bosna’da çatışmaları yeniden alevlendirmeye çalışabileceğine dair görüşler var. Ancak Batı da kendi payına Hırvat ayrılıkçılığını destekleyerek Ruslardan geri kalır durumda değil. Geçen yıl Balkanların Boşnakların aleyhine bir yeniden tasarımı hareketi Slovenya dönem başkanlığında gündeme getirilmişti.
Ana amacı Avrupa’da Müslüman çoğunluklu bir gelişmiş ülkenin bulunmasını engellemek olan Bosna soykırımı döneminde İngiltere, Rusya, Fransa, Yunanistan, İsrail, Romanya, Rum Kesimi, Ortodoks Hristiyan Sırpları desteklemiş, Almanya, Avustırya, İspanya, İtalya, Orta Avrupa ülkeleri Katolik Hristiyan Hırvatları desteklemiş, Türkiye, İran, Amerika, Malezya gibi pek bir araya gelemeyecek dört ülke de Müslüman Boşnakları desteklemişti. Soykırım döneminde yüzbinlerce ölüm, toplu tecavüz, işkence, tahribat, mal ve mülke saldırı, Avrupa’nın ortasında, Batı’nın bir günde bitirebileceği bir duruma rağmen üç buçuk sene devam ettirilmişti.
Bosna’nın, genellikle dünyanın en karmaşıklarından biri olarak tanımlanan garip idari yapısı, 1990’larda savaşı sona erdiren ABD aracılığındaki Dayton barış anlaşmasıyla kararlaştırıldı. Anlaşma şartlarına göre, Bosna, biri Sırplar tarafından yönetilen ve diğeri Boşnaklar ve Hırvatlar tarafından paylaşılan iki yüksek bağımsız varlığa bölündü. Her iki kuruluş da geniş özerkliğe sahip, ancak ortak, çok etnik gruptan oluşan kurumlarla bağlantılı. Ülke çapındaki her karar, üç etnik grup temsilcisinin onayını gerektirmekte. Bu nedenle örneğin Bosna 1998’de Kosova’nın bağımsızlığını tanıyamamıştı.
Bosna’nın yönetiminde bir de Avrupa’nın atadığı genel vali bulunuyor. Yüksek Temsilci adıyla şu anki genel vali her tür temel kanunda söz sahibi. Şu anki Yüksek Temsilci Alman Bavyera bölgesinden Katolik Hristiyan ve Hırvat yanlısı bir politikacı olan Christian Schmidt, tek bir sosyal medya mesajıyla ülke seçim kanunu değiştirebiliyor. Fiili AB genel valisi, amacının “seçim sonuçlarının işlevselliğini ve zamanında uygulanmasını sağlamak” olduğunu savundu. Değişiklikler, Hırvatistan ve Avrupa Birliği ülkelerinin etnik Hırvat azınlığın Bosna’daki siyasi süreçlerde daha güçlü söz sahibi olmasını sağlamak ve Boşnakları daha da zayıflatmak için yürüttüğü uzun ve ısrarlı lobi çalışmalarının bir sonucu olmasından korkuyor.
Seçimlerde Hırvatlar adına seçilen Komşiç, Bosna savaşında Boşnaklarla birlikte olan ve Boşnakların sevdiği bir politikacı. Bu nedenle pek çok boşnak, kendi cumhurbaşkanı konseyi üyesine oy vermek yerine ayrılıkçı Hırvatlar o koltuğa oturmasın diye Boşnak değil Hırvat adaya oy verdi. Bunların arasından bir çoğu da normal SDA seçmeni olduğundan İzetbegoviç’in kazanamamasında bu faktörün etkisi oldu. İzetbegoviç ve partisi SDA Türkiye tarafından da desteklenmekteydi. Ancak yeni neilller Bosna savaşını ve babasının etkin adını unuttukça, ortaya daha çok yolsuzluk iddiaları ve etkisiz siyaseti öne çıkmaya başladı.
Yeni Boşnak cumhurbaşkanı konseyi üyesi Denis Beçiroviç, ilkokul öğretmeni kökenli. Daha önce Sosyal Demokrat Parti’de en üst düzey görevler almıştı ve güvenlir bir politikajı imajı çizmişti. Bu nedenle muhalefet onun isminde birleşti.
